Kareran Lehislatura
`Nai ta huchum i uttimu pahinan 2016, dispues ta baba i primet pahinan 2017, ta soda` mismu asuntu ni hagas tafana`. I sakan ha` matulaika. Guaha mohon esperansa (hope) para tinilaikan mas libianu na linala` para i publiku?
Seguruyu` na i ineppe ñañgon sin konfiansa pot ti man-seguru haf` mafafana` na biahe. Nahuñg man-sustansiau na asuntu siha ni debi u fan ma-estudiaye. Kau magahet na man-masatba siempre tali`e gi rinisakin lañgat ni mañgikililog halum?
Memegaiña gi asuntu siempre pot moneda ni debi umasoda`e. Gigon ha tutuhun i federat umutut i Medicaid yan food stamps siempre iya Marianas u kinatga este siha na obligasion. Taya` dinidahu na siña este siha man-makatsu. Na ti mamatitinas industrian casino guine biyon yan biyon pesus gi sakan?
Kausan Biktot: I kotte ha disidi na tisiña si Biktot Hokog ma-kehaye pot aksioña kumu membron lehislatura gi $400,000 na fondun publiku ni hana` mana`e MV Luta Mermaid.
Lau otru patte gi kausa sumaga ya siempre umakontinua kasi gi Matsu sino Abrit na mes. I dos patte pot inisaguen lai ni prumuhibi offisiat publiku sumaunau mandisidi asuntu para benefisian familiaña. I otru pot madisponen fondu ($400,000) sin appropriasion lehislatura.
Gi kotte siempre `nai debi si Biktot yan familiaña Mendiola umapresenta taimanu `nai magasta este na fondun publiku. Estague` na patte i mas fumañañague i tropan Biktot. Siempre u anog manu `nai magasta i salape` publiku!
I lai lokue` ha mandatu i Public Auditor na `an guaha ha i`ina gi gobietnu sino segundoña, debi ayu na ripot umalagnus publikamiente. Lai este ayu mina makat makat mañega. Gi uttimu debi i Attorney General de u rikohe tatte ayu na salape`. Siempre tali`e kau ha petsige pat ha disidi na para una` atog i asuntun.
Kabayeru: Hu dibibina kau siña ma-amenda i lai casino pot para umahatsa mas kontribusion aduana (tax) Best Sunshine para benefisiota?
Hu suspepecha na siña hombre hahatsa sueddon niha gi finagpu` mapos na sakan. Kasi siha finenina para uma-ayudan maisa siha antes de u chalapun i kineni` tiau gi bisinu. Hombre, na lachadeg fan pumatte ham kosake siña bai`n chagi lokue` mañge` na kelaguen!
Maliñgu: Sige hu rikonose un` sanye`ye` (small spider) gi troñkun patma mientras hu rikokohe basulan hagun gi oriya. Kontodu tararañas taigue. Gi man-amku`, i sanye`ye` ha rikokohe i tararañas `nai guaha mamamaila` dañkulu na pagyu.
Lau puru fotten uchan gaige gi ripot klima gi oriya. Kau haf` mohon na pagyu hali`e i ga`ga` na ha muebague`? Hmmm! Kau inespanta ni pagyun gueku na politika ginen hilu`? Hu dispacha lau dispues kontodu kukunitus otru kantan niniha na biahe!
Abarambau: I nuebu na presidenti as Trump ha faisen i kongressu para u punu` i mafanana`n Obamacare—program insurans pot hinemlu`–ya umatulaika ensegidas.
Tumunug i asuntu gi petsonat sa` inipus si Obama na trompison ha yotte kontra as Trump. Gi hilu` este ha funas si Trump i uniku ni mas yaña si Obama a programaña. Magpu` kontodu lisayun talo`ane!
Dialu ya siha u fan a`asukus mientras guaha inadahe pot no u affekta tautau-ta ni mangaige gi programan Medicaid.
Dispues, para u kuentos si Obama si siudague` `nai dumañkulu, era iya Chicago. Lastima sa` megai lumi`e ayu na speech kumu gueku pot guaha 762 na tautau manmapunu` esta i mapus na mes. Taya` ayudu hana`e ayu a siuda para uma-ataha i numerun man-mapunu` paki.
Machalapun: Hu e`ekuñgog finu` (speeches) i nuebu na hinalum membron lehislatura. Haf` na katin kukunitus gi `eda` gi lemlem tautau. Hokug mapasalista papa` problema-ta lau ni unu man-ofresi planun satbasion. Diberas!
Estague` `nai a`anog i gueku na offresimientu siha. Gigon un` faisen planun satbasion, todu man-udu sa` ni siha mismu tima komprendi na kada problema debi umasatba sin ditension.
Dios mihu na nina` mamahlau i sentaya` planun satbasion! Kulan New Year’s resolution ni ta fatañgaye gigon ta totpi mismu problema-ta siha desde alacha. A`saina!
Uttimu: Gi uttimun mes Abrit uttimu na attikulun finu` Chamorro ginen guahu. Bai` regaluyu` deskansu pot guaha otru siha asuntu hututugi` tat kumu lepblu pot estorian tano`-ta ni hu intended para famaguon-ta.
Hu agradesi appottunidat tumugi` sentimentog-hu pot asunto-ta siha. Hu cho`gue pot liñguahen tanu` ni presisu uma-abiba petpetuamenti gi halum famaguon-ta. Sahyan kuttura yan tradision i liñguahita. Praktika i usuña diariu pot no in`fan naufragu gi mismu hila` mañaina-ta. Si Iku.