Destrosion Pisun Komunida
(NOTISIA: Pago na sakan uttimo presentasion Chamorro guine na patte gi gaseta. Preparasion este para todos i tumataitai opiñion osino regulat na asunton linahyan guine na pahina gi Saipan Tribune. Si Yuus Maase`!)
Maseha mano na nasion, i pisun komunida, espesiatmente, detetminasion kualidat linala` taotaoña mau`udai gi hilo` un` estudiao yan sano na planon sosiat yan ekonomia.
Hu rikonose kao guaha nu este na plano. Wala` Na! Mamaisenyo` sa` hafa na taya` plano. Ma-oppeyo` na ti presiso. Diberas na mampos hana` chatsagayo` este na ineppe. Rason?
Kada sakan na guaha diskuido, tres años na pinadese para u pinalo`pu` i man-inosiente na publiko siha gi señgsoñg. Pot mas ke sais (6) años este na diskuido. Maluño` haanen publiko pot 18 años na tiempo. A` Saina!
****
I namatman gi este na diskuido i atetun lehislatura pot sais años na tiempo. Kulan mohon mandidibi i komunidat bisnis ni ume`ensinahyao pot ayudo.
Mantinane` mana` mafñot kotbatan Sears Roebuck yan kueyon JC Penney sin konsiderasion na megai na natibo mantai checho` pago.
Tinaka` siete (7) años para u fañgahulo` ginen maigo` niha lao hagas mandakot i komunidat bisnis pot ausilio. Yan niha salape` kontribusion i komunidat bisnis, lao mampos man-ñaba` gi kinalamten satton na ayudo pot para u tagam i mahuchom dos mit (2,000) na bisnis deste tres años malofan.
Ginen este na mañan dilinkuente na siha solu famaguon Yuus na mas bahu i rinikohen kontribusion tax para nesessidat iya Marianas gi mafondun setbesion publiko siha. Chatsaga na kinalamten sin listo yan satton na inadahe `nai maribaha fondun publiko pot diskuido. Dios miho!
****
Sige i mansabio mañguentos publikamente pot impottansian edukasion para i natibo. Gi mismo sakudida, ni uno tumacho dumefende ma-utot salape` ayudo para ayo siha na estudiante i man-machochochu` pago.
Yangin magahet na satton i mansañgan pot “austerity”, pues debi umasodae` salape` este na nesessidat sin ditension. Gi pago, pot fabot na` para i speeches siha pot impottansion edukasion. Oppan na gueko ennao siha na fino` manma-elihe na offisiat publiko.
****
Yangin magahet na mansatton hit gi inadahen i dididi` na fondun kahan Marianas, pues sin ditension siempre ta ribaha i dos guma` lehislatura papa` gi uno. I 27 na membron este na kuetpo, sin ditension lokue` ta ribaha papa` gi dose (12).
Lao kada mamente este na asunto, mañeha i mansabio siha sa` mañge` na fuetsan politika i magogosa pago. Manmalefa na didog maribahaña i pottanmonedan kahan Marianas. Atetun hipokrito?
****
Gi primet dies años (1978-1988), kualidat yan man-antao na membron lehislatura duro man-achaikag haye mas sustansiao linagñgosña propositon lai para i publiko.
Deste dies (10) años malofan, mantinatme chetnot dinalag i los prohimos, ni uno listo esta man-ayuda. I kompitensia maribaha papa` gi haye mas metgot mama`tane`. Dios miho!
Mas puti i chetnot dinalag `nai manhalom gi kuatton maneñgheñg na air-condition ya inatisa mas i putin koyentura. Sige man-ñgaha` hulo` gi atuf offisinan niha makeketuñgo hafa mamamaila` ginen sanpapa` na guma. Dios miho!
****
`Nai mahuñgog na sustansiao siha na lehislasion mamamaila` ginen papa`, ensegidas manmangalope kadu` hagas mapetsisige i mismo asunto. Ai, man-ginacha` indukto i los probes.
Mas nina` fan abarambao hinasson niha `nai humalom si Senator Ramon Guerrero (Kumoi) ya ha insiste na umarikonose maneran gaston salape` publiko gi halom mangachoñgña. Ai lokue`, haye ti umagradese mafahane flores rosat osino karetan guaguan? Dios miho!