Sulon Ekonomian Iya Marianas
Guaha un` ripot malagnos ginen i mas man-antao na nasion siha pot kinalamten ekonomian Japon. Ilegniniha na huñgan guaha adelanto, lao trabiha gaige ha` lokue` piligro na chinatsaga siakaso guaha losgun talo siha man-dañkulo na industria.
Este na mensahe sumen presiso i offisiat Marianas na u pulan 48 oras gi haane pot para u preparague` yangin enfin sulon talo i ekonomian Japon. Iya Japon i primera metkao `nai takokone` turista. `Nai guaha linetgon osino matompu`, kontodo hita ni man-e`epinedoñg finenina man-matomba.
Mientras tantos, sige ha` lokue` este na sinisede de ha luño` ekonomian iya Marianas. I primera kuestion ni debi ta faisen maisa hit: Kao esta matto gi fondu i sulon ekonomiata? Ilelegho na trabiha ya siempre u mas didog chinatsdagata gi uttimon otro sakan.
Afañielos, yangin un` yuyute` i sientimos, rikohe pago mientras un` lilie` amano `nai gaige. U fatto ayo na haane `nai i fumamauleg ennao siha na sientimos u soda` dididi` hinagoñg niha `nai ha fatoigue hit didog na tiempon eskases. Diberas, adahe mauleg i dididi` na pottanmonedan familia pago.
Gi fino` un` saina, “I taotao munana` sahñge `nai guaha para u polu gi un` banda para `an matto chinatsaga osino hafa na achake”. Pago i tiempon muna` sahñge ti `nai esta gaige hao gi talulo` gi halom chubasko.
• • • •
`Nai tiempon atkilon yan benden tano`, sessoyo` mamañot `an sige i man-suette siha na mañeluta mafatta i nuebo siha na guinahan niha.
`Nai mattoyo` San Diego, hu huñgog na guaha taotaota man-atkila limousine para u falag iya Florida. I distansia gi entalo` San Diego yan Florida ala kuenta kalan deste Saipan esta iya Marshalls.
Dispues, u masoda` ham yan ayo i umatkila i limousine guine. Esta ti siña hulie` klaro sa` mampos lamlam agaga`ña yan pechoña nu i kadenan oru siha. Ai de dios, pinilogho na si Mr. T., lao un` atuñgo`ho i prohimo. `Nai kahulo` para u hanao, kanaha` matomban mona ni makat alahas gi agaga`ña. Masusede este ennao i dies años na tiempo, antes.
Umasoda` ham guine gi alacha, klaro hu lie` mataña sa` esta monhayan ha benden ñaihon todo i kadeña oru. Hana` hahassoyo` hafa tinateña i dipotsihe riko yan kadu` riko. I riko, ti ha fatta guinahaña ya sige mas hanae` animo para u fama` keble. I kadu` riko, duro mamahan ti manpresiso siha na attikulo para u famatta. `Nai hokog chiguan, tuma`lo tatte gi hagas hayuña– poble na estao.
Ti layo`yo` pot ti mapatteyo` suettegho ya deste ayo na tiempo hu diseseha mohon na u guaha inadahe gi dididi` na fiñkas familia. Lao haye-yo` para baiho fan nanae` abiso `nai ni guaho taya`yo`. Dispues, ti hunanañga na para baiho masañgane, “Ai, amigo, mind your own bisnis, lai!” Kebamos saset, estegue mina` mamanñge` i linala`, kada un` paso mona, tres tatte. Ai ya hagas tana` sahñge maseha mohon dididi`, no?
• • • •
Kao u fatto talo ayo na suette i fumatoigue hit gi uttimon ochenta siha na sakan? Ai, buente no? Lao achogha` u fatto talo, esta memegaiña gi tano`ta bendido osino manma-atkikila pago. Dididi` ha` fafatta gi tetehnan na tano` praibet. Dios miho maliñguña i fiñkas siha. Si Yuus Maase`!
Strictly a personal view. John S. DelRosario Jr. is publisher of Saipan Tribune.