Namase` na haanen gupot siha
Gi un` lemlim taotao, sige de hu konsidera i mamamaila` na haanen gupot siha `nai megai para u fan sineda` didog na chinatsaga.
Hu apattayo` ginen i hulilie` na litrato sa` mampos ha gomgum korasonho. Kantida man-e`ensinahyao pago gi entalo` familia pot dibi osino ayudon maseha pot nesessidat famaguon niha.
Ha kone`yo` tatte este na linilie`-ho `nai pago didog i chinatsaga ginen i tinilaikan Depattamenton Navy yan Interior. Uno suetten niha i famaguon na tiempo, guaha programan alibio maseha pot kinano` niha. Trenta años malofan, sufa` hafa i maplanta gi lamasan chumocho.
Gi mismo tiempo, megai para u finat`ta i malag na signifikasion i haanen gupot siha gi hechuran kandet Christmas maseha pot konsuelo. Gi hilo` este na siniñgon, megai para u pañot i sensian hinimidde ni finanaguen nana yan tata. Esdesit, guiya este i para ta suñgon hafa guinahata gi halom linao yan dilubio na tano` linala`.
Esta mimisen lagoho `an hu konsidera na solu konsueluta pago na biahen haanen gupot siha i megai lokue` na bendision ni ta resibe gi alacha siha na tiempo. Atetuye fiet na hineñge gi Nanalibreta puede ginen i taihinekog na mina`aseña Unae` hit minesñgon gi halom este siha na mattiro.
****
Humanao-yo` mamokat gi kanton tasen iya Garapan `nai hulie` grupon lalahe manpapanag. Mamaisen-yo` hafa i okasion na manpepeska. Man-oppe i uno na atuñgo`ho na para uma`ayuda un` familia ni gai matai.
Estegue` un` tradision natibo mina` sumen presiso i mapetsisige pago pot areglon uson tasen osino lagunan sanmena. Punta pot punta, deste San Antonio esta San Roque, i laguna guine siha na lugat kalan bankon natibo gi bandan guihan sanhalom `nai ta kukubre todo kinalamten.
Ta diseseha na u lachadeg ayo na areglo puede ke u guaha mas pudet gi ta petsisige pot para ta sede na uma`adelanta i numeron guihan sanhalom. Debi ta atisa impottansiaña este na areglo kosake ta abiba mas i tradision natibo gi makone` pot dicho asunton komunida i guihan siha gi tasen sanhalom.
****
Hafaisen-yo` un` prohimo hafa na ti konfotme-yo` gi malimitten botasion Attikulo Dose (12) solu gi Chamorro yan Karolinas. Hu oppe gi un` kuestion: “Kao sudadanon Estados Unidos de Amerika hao?” Man-oppe na “huñgan”. Hu abisa i amiguho na i asunto pot direchon kada sudadanon Amerikano gumai propiadat ya ti siña na para ta ñega ennao na direcho pot rasaña i prohimo.
Dispues, hafa na para un` fatsu na areglon lai para u dikta disposisionho nu i mismo tano`ho? Yangin este na eskalera `nai mau`udai disposision tano` kada taotao guine, pues ni uno gai tano` sa` i uttimo besis ti hago `nai gaige i disposision. Pot este na motibo na esta pago ti konfotme-yo` nu ennao na probision pareho ha` gi papa` i Covenant yan Constitusion Marianas.
Supremo na probision i mina` 15 na Amendment ni gaige gi papa` i Constitusion Estados Unidos de America ni promohibe discriminasion pot rasa. Ginen este na sumen makat tumacho i Attikulo Dose gi maseha mano na kotte giya America. Baiho repite: Ti siña na u guaha areglo `nai gi primet lugat un` atisa diskriminasion gi entalo` sudadanon Estados Unidos de America. I keha pago gi menan i Supremo na kotten Estados Unidos siempre u dinikta hafa para uttimoña i Attikulo Dose pot tano` Marianas.
Yangin proteksion tano` natibo, pues todo fatsu i intension este na probision gi Constitusion Marianas sa` megai na tano` natibo esta bendido. Mampos hana` fan bachet hit i agila gi uttimon ochenta siha na sakan. Kontodo tano` homestead manma-atkikila pago osino guaha lokue` esta manbendido. Amañge sustansiaña este na probision i proteksion tano` natibo? Dios miho!