Chatsaga i ekonomian Marianas

By
|
Posted on May 09 2000
Share

Mampos sume` tañken ekonomian Marianas na katkuet patte esta ti siña ta pache i madog siha. Sume` in industrian turista, lao mas sume` i industrian konstraksion (construction), tetehnan i industrian sastre.

Pot para baiho konfitma pinadesen i manbibisnis siha, lumiliko`yo` gi mapos na semana para bai` ekuñgog hafa sesso pinadesen este siha na los prohimos. Mampos bahu i kinalmten ya gi memegaiña suette yangin humalom $300 pesos gi haane.

Manyayas matan niha i los prohimos. Todo klasen atte machage, lao pareho ha` i resutta: tatnai humalom maseha lamita gi kantida taimano tres esta siñko años malofan. Gi mismo tiempo, todo patte `nai siña ma-utot gaston bisnis esta monhayan manmachogue. Lao trabiha kaiha estake para u na`lo tatte.
****

Mampos hana` chatsagayo` `nai hu huñgog na senmalañgo i amiguho as Ramon G. Villagomez (former NMI Supreme Court Associate Justice), gachoñgho gi eskuela deste elementario esta`i high school.

Uno gi hu goflie` na gachoñgho sa` deste `nai eskuelante ham, uno dinisehaña ya buente guiya ha` kumomple planuña, i para u abugao (lawyer).

Guiya solu kumomple kabales i mafananaan` motto para i Class of 1968: “Go Out and Conquer the World”.

Yangin ti haanen dottrina, pues umakone` ham gi fodo` (tractor) niha para i lanchon as Lito`. Deste ayo na tiempo, sesso ham dumibate pot todo klasen asunto. Mauleg man-analisa este na gachoñgho yan klaro manhasso. Ti hasupag ya fitme gi hineñgeña.

Baiho faisen hamyo na in` hahasso gi tinayuyot miyo i amiguho puede muna`lo tatte hinemlo`ña. Ha mirese ayuduta sa` fiet ha setbe taotaota deste ke magradua ginen eskuelan lai.
****

Sesso ta huñgog gi halom mana` fanhanao para hospitat Honolulu na manmayute` amot niha nu i medikon Straub Hospital osino Queens.

Mauleg in` kemprende i sigiente: Gi kada amot, dos klase guaha: I akague na “L” yan agapa` na “L”. Finenina ninae` hao uno gi entre dos. Tinago` hao para un` chule ennao na amot pot tres dias na tiempo. Finaisen hao para un` fatto tatte gi mina` kuatro dias pot para u lie` kao finamauleg nu ennao na amot.

Yangin fiet un` chule` amotmo, pues siempre guaha adelanto gi hinemlo`mo. Yangin fiet un` gimen ennao na amot ya taya` adelanto, pues siempre ninae` hao nu i otro bandan “L” na amot. Debi u guaha adelanto yangin magahet na un` komple gumimen amotmo.

Hahasso ha` na ni uno gi medikuta sabio lao manma-estudia gi offision niha. Ti na` magog para siha i dimalas hao sa` taya` mas yahululo` gi sensian niha i para un` mana` homlo`.

Debi un` saonao pot para un` mana` homlo`. Kumeke ilegña, fan osge gi tinago` i mediko `nai ninae` hao amotmo. Yangin ti un` gimen, pues haf` taimano para tuñgo`ña kabales na ti mauleg hafa ninae` hao na amot? Gi hilo` dinage, hago mismo lumamen maisa hao sa` ti un` gimen i amotmo, dispues mandage hao na huñgan.

Gi hilo` dinagimo, mamatinas disision ya ninae` otro klasen amot. `Nai un` disidi para un` fan osge, mas inatisa chetnotmo lao hago tumutuhon gi hilo` dinage. Fan man-osge gi tinago` mediko sa` siha lokue` i los probes taya` mas minagof niha i para un` malie` na homlo` hao tatte. Si Yuus Maase`!

Disclaimer: Comments are moderated. They will not appear immediately or even on the same day. Comments should be related to the topic. Off-topic comments would be deleted. Profanities are not allowed. Comments that are potentially libelous, inflammatory, or slanderous would be deleted.