Proteksion uttimo tano` publiko
Ti chago` yan pago, debi u guaha satton na disision amano siha na tano` publiko mauleg u fan mapresetba para uson todos.
Yangin para ta letke este na asunton, pues uttimoña halom tano` lugan simiento todo tano` guine ni masagagaye pago.
Rason na hu sosoyo` preparasion pot este na asunto sa` mientras sige i numeron taotaota ma-umenta, i minedoñg tano`ta petmanente dikiki` deste antes. Ni unabes `nai talie` dumañgkulo soluke u pagpag botkan gi papa` tase ya mafañago nuebo na isla.
****
I presente na programan homestead siempre un` dia u fagpo`. Deste ayo na tiempo siempre manhatsan guma` todo para hulo`.
U faliñgo gi halom este i finana`guen mañainata na debi i lahe u gai guma` antes de u establese familiaña.
Ti maliñgo ennao na finana`gue gi hagas hayuta gi ma-establesen fanliheñg guma` familia. Lao i hagas pinayonta manna` tacho guma` gi hilo` tano` u poduñg gi hechuran condominium osino apartment.
****
I problema ni hu lilie` mona: Kao siña i famaguonta manmamahan condominium ginen i pottanmonedan familia? Este na asunto dididi` asgon gi pago ya ti baba yangin ta tutuhon umina pot satbasion gi manmamamaila` na tiempo.
****
Yangin intension subridan sueddo pot para ta ayuda i man-na`mase`, pues hoñge na lache este na atte gi hilo` mauleg na intension. Gigon mahatsa i sueddo, ti mafatto i primet pagamiento esta mañgahulo` i presion manpresiso siha na fektos. Tabla!
Lao guaha chechugueña este na intension i para ta ayuda taotaota: Todo familia ni manmañule` dos klasen insurance pot hinemlo`, u fan manae` putdet chumule` para i gima` `nos kuantos pot siento gi tutat i segundo na health insurance.
****
Guine gi alacha, ha mensiona si Speaker Benigno R. Fitial planuña priniponen i mafananaan` flat tax. Gaige este na proposito na mai`ina pago. Ta diseseha na u falofan dispues este na plano sa` mauleg para todo empleao yan bisnis guine.
Ayudo para i komunidat bisnis sa` siempre u mana` suha i mafananaan` “excise tax”. Guiya este na tax i fuetsao mana` fan apase i bisnis siha tax antes de u bende fektos niha. Hagas mohon este ma-aregla lao mantinatme i hagas manmatata`choñg gi siyan publiko chetnot artraitis (arthritis) ya ni dikiki` na kalulot niha ti siña mamueba.
****
Buente hayun taotao isla i mofona ha gosa i frutan i para u tanom na sombra petmanente ke u tanom i simiya. Dios miho na lachen atetu este ya debi ta tulaika osino mafondu galaide`ta.
I mañan konduktan bisnis na tiempo dañkulo matulaikaña. Pot este na rason na debi ta atetuye umestudiaye hafa sesso i nuebo na tinilaika siha. I areglon masaulag Iku taimano antes esta tai kampo gi nuebo na operasion makonduktan todo asunton linahyan.
****
`Nai hu komple 50 años, duroyo` chumefla sa` pinilogho na kualifikao-yo` esta fumila gi Sentron Man-Amko` para i tres na sentada diaramente, huegon amko` yan deskanson taloane.
Hu soda` dispues na trabiha kaiha para estake siña sumaonao-yo` gi programan neñkano` yan otro siha fina` eksisio para man-amko`. Hu birayo` tatte machochu` guine gi gaseta sa` fafatta talo kase katotse (14) años antes de baiho kualifikao gi benefisio siha para man-amko`.
Ai, sumen triste siñientegho sa` hu popo`lu na esta siña hu hulog lapesho mañge`. Era, hombre, malago`yo` chumage machoneg gi wheel chair, maigo` taloane, balaha, yan otro siha fina` tane` osino offision amko`. Dios miho Iku!