I Ekonomia `Nai Gachoñg
Yangin kada rato ta yute` gi un` banda satton na konsiderasion lehislasion pot mampos hit man-tinane` haye gi entre dos grupo un` tatitiye, dios miho na checho` tailaye gi publiko. Tailaye sa` in` lañgag lumuño haanen niha `nos pot nesessidat satton na inadahe, lao pot politikan halom pattida ni inipos gueko. I botadot esta o`sun nu este na mañan muron ginen hamyo!
****
Kada mafaisenyo` chochu`–ya lamegai asoda`ho man-e`echochu`–hu sañgane na umabisita i sigiente siha na membron lehislatura: Rep. Diego T. Benavente, Sens. Tomas Villagomez (Kiyu) yan Pedro Reyes (Slow). Yangin mafaisenyo` hafa na este i tres para umabisita, listoyo` man-oppe na hagas manmatachoñg ya mauleg na eksisio i para u fan mahusga pago hafa bidan niha gi sais años na tiempo pot para uma-adelanta linala` i man-e`echochu` na tiempo.
****
Ansia yan animo na atte siha ta petsisige pot para ta konduse turista na u gasta salape` niha gi lugat hotel kada Huebes yan otro siha aktibidat. Binecho! Maseha didid` lao estaya guaha fina` adelanto. Guaha `nai manago`yo` para bai` mafahane tininon katne, sashimi yan setbesa sa` ayudo ha nesessita i manbibisnis siha. Dispues, taya` maliñguho sa` lumiliko` gi halom ekonomia i salape` ni hu gastan ñaihon. Lao memegaiña besis na hita ha` yan hita man-a`abende nu i bentahata siha. Chatmiyo nina` fan chachatsaga sa` todo gaston miyo para benefisiota `nai matto maseha dididi` gi kahan publiko.
****
Fuera de diniñgo i mapos na lehislatura nu i mansustansiao siha na asunton linahyan, kontodo pago i sanhilo` na guma` (Senate) tinatme nu i chetnot bachet yan tañga. Dios miho na diskuido gi haanen mantai checho`. Diberas, suette i publiko na ti mediko este siha na señores osino megai manmapuno` pot lache na amot manmapreskribe. Guiya este siha na Lulu Boys i no siakasso kao chafleg linala` megai na taotaota kontat ke manmauleg siha. Na ti manmanhula` hamyo para in` adelanta linala` i taotao ni in` represesenta guennao na kuetpon guma`? Oi`! Fan manmata sa` hagas doku` i atdao.
****
Yangin estudianten HeadStart ha komprende hafa i primera problemata pago (ekonomia), buente ha nesessita `nos kuantos gi representante yan senadot siha na umachule` leksion “Hooked On Phonics”. Hafa na mañgekuentos este siha na famaguon? Sa` sumen chatsaga i pottanmonedan familian niha. Ke lao makat magahet in` kemprende este na chinatsaga ni mafatto ginen i umu`ugoñg na man-na`mase` siha?
****
Buente lokue` naturat gi ga`ga` politika i chetnot tañga yan bachet. Dios miho! Yangin un` tuñgo` na sumasaonao hao lumuño i linala` publiko, magahet na guaha sensiamo mangagao talo para un` ma-elihe otro sakan? Huñgan, gaige este na direcho gi puntan lapes botadot. Lao añgogho na esta o`sun i publiko ni hila` kolebla!
****
Pago na biahen eleksion, ti haf` bidamo para un` mafaisen soluke ke haf` ti un`chogue pot para un` adelanta kualidat linala` i taotao ni un` represesenta. Hafa mohon? Nahoñg gueko na justifikasion para in` fan mandage talo? Ti siña in` fababa i publiko todo i tiempo. Siempre un` nina`yan nu i un` mirese na disision. Di ba?