Pot `nos kuantos asunto
Kada uttimon semana, he sugon i karetaho luchan yan katan deste Afetña esta As Matuis. Sige hu adu` kao guaha adelanto gi hagas man-mapega siha na abiso pot atkilon man-dañkulo siha na fasilidat para offisina osino tenda.
Esta pago man-gagaige ha` i tablon siha. Taya` tinilaika deste tres años malofan. Kontodo i man-dueño fumafaisenyo` para bai` aligaoye siha taotao ni siña umatkila lugat niha.
Este na señat sumen na`chatsaga sa` mampos maribaha i kantidan bisnis deste ke poduñg ekonomian Japon gi 1997. Ginen este, maribaha pareho i rinikohen kontribusion tax. Mas menos guaha gi kahan Marianas para uson setbision publiko.
Ginen este na chinatsaga na makat ta apase i kuentan setbision hospitat giya Guam yan Honolulu. Megai lokue` otro siha kuentan gobietno sumen makat mana` empas gi presente na kondision i ekonomian tano`ta.
Matto gi hana` tristeyo` i masusesede pago. Mas lokue` ha estotbayo` hafa mamamaila` para i famaguonta gi hilo` i presente na chinatsaga. Kontodo fondun para scholarship maribaha. Ti hu tuñgo` hafa otro para u inaffekta nu i sige ha` sulon na pisun ekonomia.
Buente lokue` mampos dañkulo na ekspektasion hu pepega ginen i man-ma`gasta. Lao haye otro para ta sogne `nai siha mismo umatrebi siha gi checho` linahyan sa` mangai konfiansa na siña ha aregla i problema. Klaro na megai ti kumomprende memegaiña na asunto sa` man-diniñgo nu i tiempo.
Sumen presiso na pa`go na botasion in` fañaonao humusga sin pattida haye gi magahet i listo yan kapas fumana` dibuenamente este siha na finatsu ya u aregla sin u tunan maisague`. Ti man-dage ayo na fino` kuentos i ilegña: “I ma`pos ha indidika hafa mamamaila`”. Gi ti mapot na manera, yangin baba tinituhonmo, pues baba para finagpo`mo. Seha tatte un` rato ya un` atan dinuebo hafa i asunto kosake seguro hao na un` komprende i un` fafana`.
• • • • •
Man-ñahlalañg: Ha faisenyo` un` amiguho hafa ti siña hu kano` komo daibetes. Hu oppe na ti ennao hu keketuñgo` soluke hafa siña hu kano` pot para bai` kontinua homlu`. Kumeke ilegho, espiha hafa i siña, de hemunos hao umaligao i chaot`mo.
• • • • •
Mamaisen i amigaho haf` taimano para tuñgo`ña na guaha i asaguaña ha balistrerekes. Hu dage na siempre sesso i asaguaña ha sañgan dos palabras: Sese yan peeling. Era, i primet kulan fino` Chino; i segundo fino` i lancho.
Un` semana dispues ilegña nu guaho na tatnai ha sañgan i asaguaña i dos palabras ni hu mente. Ayo ha sasañgan i “naman” yan “pechai”. Pot no u gera yan i asaguaña, hu ta`lon dumage na fanaan` fino` Indonesian yan Arabian i ha huhuñgog`. Esta pago ha e`ekuñgog i asaguaña gi maigo`ña. Ai de dios este i che`cho` konkabido.
• • • • •
Masañganeyo` na mampos fotmat i mataho ya kao siña bai` chachaleg maseha dididi`. Hu praktisyo` gi halom karetaho chumaleg. Lao `nai kanaha` hu kano` dagan un` dañkulon karea, pumarayo` osino mas na`mañao fasuho. Tatnai `sisida lao naturatho i baban mataho ni ti pumareho yan intension ginen i korasonho. Dios miho Iku problemamo!
Strictly a personal view. John S. DelRosario Jr. is publisher of Saipan Tribune.