Gi Bespiran Noche Buena
Agupa` gi bespiran Noche Buena (Christmas Eve) ta prepara hit para ta konduse halom finatton i Niño Jesus gi Misan Gayu. Ma`gas na selebrasion tradision relihion natibu. Yangin un` komprende i taihinekog na fuetsaña pues un` soda` ginefsagamu.
U fattu gi gima`ta kumu mañgatoliku. Baba pettan miyu ya in` keni` halom gi hilu` machuchuda` na minagof ginen korason miyu pot finatoña. Espesiat este na ha`ane para todus piot ayu i hagas man-mamaisen para u fan ginachuñge gi halom katma yan pagyu.
Un` siente matulaikan mañamu ni binalutan dispues bittun pinasensia yan yine`ase para i man-namase`. U tunas yan fitme kareramu gi echoñgñaña. Pot man-tautau hit na ti u fagpu` problema-ta. Lau guiya este na chalan i mas yanu sa` mikonfiansa yan esperansa sensiamu.
Ayu na sunidon Noche Buena i “Tafan Magof Todus” parehu namagof yan na`pinite na guaha `nai ha soyu` misin lago’ta. Piot ayu na patte i ilelegña, “Jesus Yuus mame, gi nuebu na sakan, gai ase` nu hame, apatta i dañu, nae` nu i deskansu i mangaige `sta gi naftan, yan ayu seha kassu matai na sakan”. Felis Noche Buena!
[B]Gi señgsoñg natibu[/B]Mesñgon i natibu gi todu klasen mattiru yan mattiempu. Anog minesñgonña desde tiempon antigun `nai si guelu yan guela mapañot todu pinadesen minamahlau yan sa`pet. Gi halom pagyun mattiru ha suñgun todus pot famaguon natibu.
Bintahan poble mau`udai gi magof na sensian agradesimientu gi Saina pot todu bendisio. Ti un` chathinassu agupa` sa` hagas payun hau man-aligau mantension familia. Hagas malulog yan kreansa hau fitme desde pinatgonmu. Todu siña un` petsige maseha matotompu` hau gi halom sabanetan tituka`.
Un` sumen poble na guma` `nai malulogyu`. Poresu na hu komprende haf` pineble, inadahe gi dididi` na suette, inanae` felisitasion, inagoflie` yan fitme na respetu gi membron familia siha. Ta teñguañg dispues bendision nana yan tata kumu fitme na pisu yan halige gi karera-ta.
Mampos ha gogomgum korasonhu i magof na matan tautau-ta gi halom chinatsaga. Tafan man-gagau mas bendision-ta gi finatton i Niño Jesus agupa` na ha`ane.
[B]Estrañgheru Na Lugat[/B]Hu chage Noche Buena gi chagu` na hospitat entalu` Honolulu, San Diego yan Los Angeles. Mamokatyu` gi hatdin todu tres lugat sustu, haspog hinasoghu chathinassu lau sige manayuyot namaisa. Mampos inkabukau hinasoghu.
Ayu konsueluhu i metgot na inañguhog-hu gi fuetsan bendision i Niño Jesus. Ayu `nai hu soda` ginefsagag-hu `nai enteru asuntog-hu pot malañgon i lahihu hu pega gi disposisioña.
Ha preparayu` para maseha haf` na disposision u fattu. Ha funas chinatsagag-hu ya ha sediyu` chumaleg ñaihon gi sumen barañka na halom tanu` sustu. Guiya gachoñghu desde ayu na pueñge esta pa`gu na tiempu. Tat parehuña magahet Noche Buena gi islan O`Perlas iya Pasifiku.
[B]Hinalom 2014 na sakan[/B]Mientras tantos, sige ta ilau ñaihon i rilos Año Nuebu. Siñaha` sustun ñaihon hau haf` mohon mamamaila` gi nuebu na sakan. I finatto yan hinanau ha`ane kulan asut lañget gi hilu` mapagahes—tatnai matulaika kulotña—kase tabla gi halom parehu fache` miserapble.
Ya monana i eleksion gobietnu gi 2014. Este na eleksion u konduse halom dinisehan publiku gi haf` satton dinisehaña. Hu sesiente fitme na dañkulu na tinilaika para umasusede. Lau i tinilaika siempre ha esgaihon halom dispasiu yan areglau na hinanau pot primet biahe.
I kabayerus ni dumiskuida siha onru ni inentregan publiku, dimalas. Yangin unna` lastima gi diskuidu pues ti listu i publiku fumama ta`lu na`anmu na biahe. Bintahumu gaige gi para un` famokat ta`lu apaga` pot apaga` yan i tautau siha ni un` dis-attende.
[B]Otru Asuntu[/B]Na` triste hinanau familia ginen tano`ta pot appenas (taya`) appottunidat guine para famaguon niha. Man-daña gi katkuet estadu para u fan ma-ayuda i nuebu na finatto ginen Marianas. Gi ha`anen Noche Buena man-daña gi fina` gupot marenueba man-ginen manu siha.
Sige mañganta sunidon Noche Buena pot para umasiente ayu i manñge` na selebrasion i Niño Jesus guine gi paraisun tautau isla. Siña ha` matulaika lugat niha lau ti matulaika sustansian natibu achog chagu` ni mangaige. Felis Noche Buena!
* * *
Desde taya` fondu gi kahan publiku, kantida na dibin gobietnu gi CUC, ma-utut apas man-ritirau, kahulu` gaston hinemlu`, edukasion, guaguan kandet, taya` cho`chu` yan otru siha obligasion mina` makat na tiru i 2014 na sakan. Lamayot patte na dañkulu este siha na problema gaige gi diskuidon man-ma-elihe na offisiat publiku.
Mafa` guinaifen atgidun i asuntu siha estake man-pinalo`pu gi halom aplacha` na fache` diskuidon niha mismu. I mas umestotbayu` i mañan “no siakassu” gi miserapble na pinadesen publiku pot diskuidun niha. Bes enkuando, pega gi un` banda ya ta selebra i gipot yan sustansian Noche Buena.
* * *
[I]John DelRosario Jr. is a former publisher of the Saipan Tribune and a former secretary of the Department of Public Lands.[/I]