Kinentradisen Lai Publiku

Share

Ma-admite ni tres na pairen lehislatura na makontradise lai publiku pot presentasion publikamente todu asuntu ni ma’i’ina ni lehislatura. Kumeke ilegña na debi u saunau i publiku gi hechuran inekuñgog gi todu attikulu.

Finenina ileg niha (Lt. Gov. R. Torres, Speaker J. Guerrero yan Rep. R. Demapan) na ti kinubre lehislatura nu ayu na lai publiku.

Dispues ma-admite gi kotte na huñgan makontradise ayu na lai. Mana’ fan mutta $10,000 ni kotte pot malabidan niha. Kuestion: Haf’ na hita ni publiku para u inapase i siha kumontradise i lai? Na ti debi siha u kinatga ayu na mutta?

Haf’ na sumaunau i offsinan Attorney General? Na ti debi u seha dispues de ma-admite ni tres rai hegsu’ I Deni na makontradise i lai?

Debi fuetsau ta insiste na siha u kinubre ayu na mutta. Lache para i innosiente na publiku u fan apase pot kinentradisen offisiat publiku! Ha yamag i sisteman lai guine ‘an masede este!

Appenas Appottunidat

Uma’adiñgan dos amku’ gi baranda pot chinatsagan i tiempu. Ilegña i unu na appenas fiñkas yan chochu’ mina tat familia ti mamadedese.

“Ni kuantu na bapot neñkanu’ mana’ halom ‘an tai che’chu’ i tautau taimanu mamahan nesessidat familia?”

“Mauleg na ha usune asaguahu i gualu para diariu na mantension mame” ineppe ni otru.

‘An taya’ nuebu na fiñkas kometsiante ni lamuduñt humalom Marianas, makat u guaha cho’chu’ sa’ i pisun offisiu gaige gi fiñkas.

Iya Tinian sige ha choneg industrian casino. Lamegai na fiñkas para u halom ‘nai finañagu cho’chu’ siha deste tiemporariu yan petmanente.

Iya Luta tiha kakaikaigue’ i industrian casino. Taya’ otru ladañgkulu na bisnis mafattu ni para u prebeniye cho’chu’ i tautauña. Lau guaha gi entre siha fumafama na “globus” i industrian casino. Atan fan kau ti man-pinidoñguan hamyu ni finu’ miyu?

Sinsiyu na konbetsasion ‘nai sige man-amko’ta ma-ebalua i masusesede. Gi hilu’ este taya’ planu taimanu para umamueba ya u mana’ halom fresku na fiñkas para u fotma fitme yan prosperu na pisun ekonomia. Makat na karera ‘an para sige ha’ machukan i hagas bisiu. Hafa futtuna-ta gi hilu este?

Dibin Hospitat

I kotte ha mensiona na tai fondu (kara’) i hospitat CHC para u apase dibiña gi CUC mas ke $14 miyon pesus. ‘Nos kuantos mensahe man-huyuñg gi hilu’ este na anunsiu ginen i kotte.

1). Kara’ iya Marianas mina’ ti siña ma-apase dibin kandet hospitat.

2). I CUC ha mensiona para u bira este na kuenta guatu giya hita, Siempre apas utilidat kumahulu’ mas ke haf’ ta apapase pa’gu.

Gi konsiderasion moneda para usun hospitat mauleg i lehislatura u fakot haf’ na disposision monhayan man-mapetsige ni manehante na kara’ i hospitat pa’gu. Hiniñgoghu na guaha man-mahatsa sueddon niha mientras i pumalu man-ñgaha’ gi kanton katsada.

I mas ma’gas timalagu madispone ni kuetpon hospitat (board). Dañkulu na piniligru este gi disposision tax ni ta apapase para operason CHC. Sin satton na disposision ginen i board taimanu u guaha anadahe yan adelantu gi uniku hospital-ta?

Un’ manadan asuntu siempre bai’ bisita dispues pot CHC. Gi pa’gu bai pega lapeshu gi un’ banda.

Dalai ‘ste Iku!

I didog na pinadesi na tiempu patte gi tumunog haguhan siglu ‘nai todu patte gi tanu’ man-hinigua’ seriosu na chinatsaga. Siempre ennau na haguha u tutuhongue’ bumira hulu’. I kuestion: Ñgai’an? Bali umesuette maseha ti masita hau sumaunau gi kineni’ atulai gi chenchulu pat mapga’ fanihe gi sabana.

Estague’ siklun finapos elmundu kada sien años. Gi rinisaken tiempu, siempre u kilulog huyuñg gi taduñg ‘nai hasedi hit man-haguñg ñaihon. Parehu yan dineku’ atdau ni kahulu’ gi sanhaya ya machum gi sanlagu. Siempre u doku’ ta’lu gi sigiente dia. Hagu kapitan galaide’mu haf’ mauleg para un’ chogue ni benifisiosu.

Mampos fotte este na chinatsaga na tat tihu li’e chumichichi’ diariu. Adahe para u chachaleg lau kanaha’ pinipinu’ ni putin dinalag damagasña. Esta tutuhu’ lago’ña. Tiempu ta nesessita gi este na karera. Gigon kalamten homlu’ i ekonomian enteru elmundu siempre ha batañga hit ennau na napu.

Katnadan Hinegsa’

Esta tres man-amigu sige man etupag gi kantun sagua’ i Fishing Base. I dos gi santatte duru mañgone’. I amigun niha gi sanmena puru yeñgyuñg yan chefla.

Pot chaleg, uma’achetge i dos ‘nai ilegña i unu, “Na hatmage fan ennau i sagan hinegsa’ ya bai pegaye mas katnada i haguethu”. Dispues mali’e i amigun niha sige ha kehagu’ i bentoña. Era para u chage katnadan hinegsa’ lokue’. Tontu!

Dispues gi halom fina’ gimen duru i dos umasogne haye tumutuhon ositan pot katnadan hinegsa’. Mapatte lokue’ amigun niha pot tula noche ha kekone’ Saipan ginen i fondu. Era puru basulan chaiguan gagadun gi haguetña. Ai na grasia!

John S. Del Rosario Jr. | Contributing Author
John DelRosario Jr. is a former publisher of the Saipan Tribune and a former secretary of the Department of Public Lands.

Related Posts

Disclaimer: Comments are moderated. They will not appear immediately or even on the same day. Comments should be related to the topic. Off-topic comments would be deleted. Profanities are not allowed. Comments that are potentially libelous, inflammatory, or slanderous would be deleted.