Taya` mas ke tano`ho Islas Marianas

By
|
Posted on Jan 07 1999
Share

Kada chatagmag `an manmatayo`, hu nanae` i Saina mit grasias pot mafañagoyo` gi un` isla, figu` finaposña, riko estoriaña, deste tutuhon taotao guine pot mas ke tres mit años malofan.

Mandichosu i natibo sa` ti ha palolopu` hit i ais (snow), osino taya` mamatai pot ha fatoigue hit un` fotte na tiempon maipe, taya` lokue` mamatai pot ñalañg. Mauleg na klima, todo guaha, ya solu i gagu` u famadese.

Pot mas ke kuatro sientos años todo i mas manmetgot na nasion fumatoigue Marianas, kada uno yan prisisuña osino nesessidatña, uno sumaga, i otro ha birague` mage petmanente komo kometsiante. Todo mumalague` este siha na islas.

Buente guaha mas guinahata na sige ha` mage i mas manmetgot na nasion, pareho ha` gi bandan atmas yan estomago. I natibo, ha suñgon `nos kuantos asunto pot para una` safon maisague`. Guaha na asunto ha pañot gi hilo` hinimidde sin ha ñgañgas pot linala` i manatatte.

Si guelo chumahlao este siha na sakrifisio. Hita i mumirese i mañge` na sakrifision niha. Mangaige hit pago komo timuneron i hu fananaan` paraiso (paradise). I kustumbreta yan tradision i primera fitme yan figu` na katson linalata. Metgot sensian natibo gi kooperasion, geftao gi manchatsaga yan fitme pogse` sensian dinaña gi halom napu, barañka yan chinatsaga. Pot kuatro sientos años humuyoñg ginen todo klasen mattiro, mas antao yan mas metgot fumana` todo mattiron chinatsagan tinilaika gi haaniña. Gi mismo tiempo, mas lokue` manhanao guato hit gi linala` materiat.

Diberas, megai `nai hu diseha manhatsa fina` lancho gi gualoho Tagpochau pot para baiho birayo` tatte gi hagas tai mutmurasion na modun linala` natibo. Kumo guaha kafe, chupa yan dididi` alimiento, nahoñg para baiho famogsai gaga` yan tinanom para satbasion nesessidat tataotaoho. Parakeyo` television yan radio. Nahoñg nu i pahinan fotmat na gaseta para tane`ho duranten amotsan ogaan` yan taloane.

Baiho na fañocho gaho` manog, babue, yan bai pasto i chiba. Dispues baiho rikonose si kompaire kao esta hana` tunog tibaña. Mientras hu u`uñgagyo`, baiho ekuñgog ñaihon katen paluma gi oriyaho yan pañgpañg mañglo` ginen sanhaya. Yangin nahoñg trastes, baiho fañge` un` leblo gi dikiki` na computer (lap top) pot grasia yan regalon un` patgon ni mafañago gi un` riko lao humidde na tano`. Ilegho na kontodo hamyo i guiguife ginefsagan ti komplikao na modun linala` lokue`. Pat hafa mohon?

Asunton Hinemlo`

Sumen na`chatsaga un` sinisede gi malofan na sakan `nai `nos kuantos chetnot ha umentague` gi halom natibo. Este siha na chetnot manhuhuyoñg ginen nuebo na modun linala`ta deste tradisionat esta it modetno na sentada. Guaha man-inafekta pot gaige este na chetnot gi haga` familia. Mafatto gi entre hita ginen nuebo siha na modu tat komo i tinilaika gi neñgkano`ta. Guiya este ia chetnot daibetes.

Antes, sesso hit mañocho guihan yan aguon haya tat komo dagu, kamute, nika, mendioka, difirientes klasen sune yan gulusina ginen i gualo`. Dispues, manmakalamya hit nu i natibo. Lao gi mapos na 20 años, ta tutuhon sentadan mantika ginen katnen guaka yan babue, todo klasen gimen ni mana`ye kantidan asukat, fina pastre ni tinetemba lokue` asukat, yan uson semparat na asiga gi neñgkano`ta.

Lamegai man-ninaye daibetes gi karera mona. Guaha mas ke 2,000 na taotaota pumadedese pago este na chetnot. Yangin diskuidao hao nu i amotmo osino hafa propio para un` kano`, pues un` kombibida mas fotte na pinadese tat komo bachet, mana` suhan patte gi adeñgmo osino kanaimo, fuera ke un` sede inatisan otro siha chetnot giya hago. Ti presiso na u fatto chiña pinadesita guine na eskalera. Hita petsonatmente solu kapitan i tataotaota. Pues tulaika i sentadamo guato gi fina` golai, guihan, pechon manog, fruta yan lokue` suhaye i Coke, Pepsi, yan maneska. Si Yuus Maase` yan ghilisow!

Disclaimer: Comments are moderated. They will not appear immediately or even on the same day. Comments should be related to the topic. Off-topic comments would be deleted. Profanities are not allowed. Comments that are potentially libelous, inflammatory, or slanderous would be deleted.