Chetnot halan talañga
Un` amiguho suette kantidan salape` ginen atkilon tano` familia. Mas ke tres miyon pesos salape`ña. Kada dia mumaneska, sige ha gulusune tininon todo klasen katne yan guihan, un` bapot na maneñgheñg setbesa yan a`gañg na dandan.
Kada matto gi fina` karaoke, ha apase i dueño $5,000 pesos para u huchom i lugat kosake siña obrague` gi sanhalom yan i tropaña. Dispues de dos tres años, añglo` i hagas machuchuda` na buchiña. Hokog salape`ña, muna`lo tatte gi hagas estaoña. Todo pago i sientimos ni hagas hayuyute` sige de ha rikohe.
Hana` hahassoyo` este na sinisede gi un` fino` amko` `nai ilegña: “I taotao munana` sahñge gi tiempon abundansia para yangin finagchae` chataaan`”. Sige este na amko` umadiñgan ya ilegña: “Pot ihemplo, `nai matto i tiempon eskases (chinatsaga) ya ti muna` sahñge hao, didog siempre pinadesimo pot diskuido”.
Kadu` ti hu komprende i fino`ña pot para baiho na` kuentos mas. Ilegña: “Este na palañgana i menata tai bale animuta fumagte yangin guaha un` dañkulo na madog gi fondu”. Megai sumusede este gi mansuette na taotaota. Ayo man-maog` i dumobla fiñkas niha gi inestablesen bisnis familia. Los dimas, memegaiña hagas ha lachai i tetehnan na suetten niha. Duro pago i halan talañga!
Chetnot Muron gi asunton linahyan
Esta hana` fufugoyo` i atetun muron gi mapos na kabesanten lehislatura. Pinilogho na kayada este na chetnot, lao guaha man-inadite kalan pesten saranpion. Tatnai ha repara na gi uttimo besis, i resuttan muron na atetu i inosiente na publiko hinegse gi señgsoñg siha.
Pot ihemplo: Gi maposña siha na sakan, duro i lehislatura man-apprueba mandañosu siha na akto `nai mas haluño` i kinalamten ekonomia guine. Hombre ke uno esta ha` chafleg, sin ditension kalan mana`yiye mas gaselina i kimasoson esta na guma` publiko.
Fino` tiuho defunto Jesus Mafnas: “Muñga mafa` un` tutuñgo` i ti un` tuñgo`” `nai ha laladde mangachoñgña gi un` asunto ni ti fafayen niha. Dispues, repara sa` mañgomprende esta i publiko hafa sustansiao na asunto siha ni hagas in` letke. Kada akto ni in` apprueba kontra kinalamten bisnis in` isague i rinikohen kontribusion tax ni ta u`usa para apas setbision publiko tat komo edukasion, hinemlo` yan otro siha setbision linahyan. Siña mohon man-adanche hit na biahe?
Nae` appottunidat i manma-eduka
Gi todo hu fatoigue na isla guine giya Marianas, hulilie` manma-eduka siha na famaguonta manmafuñot pot lache banderan niha politika.
Giya Tinian, mampos hana` lastimayo` un`tat Joey San Nicolas sa` ma-eduka este na hobensito pot asunton ekonomia. Estegue` na talenton hobensito debi uma-apprubecha gi todo planon iya Tinian pot ekonomia.
Gaige lokue` un`tat Herman Hofschneider, abugao, na ti manae` appottudinat man-ayuda gi asunton iya Tinian.
Yangin miyon pot miyon ta gagasta pot para tana` fan eskuela famaguonta, hafa na para ta luño appottuinidat niha lao tana` fan ma-eduka ginen kontribusionta tax?
Siña pot fabot ta pega i faet` na sensian imbidio gi estante ya ta petsige dicho uson man-edukao siha na famaguonta ya siha pago u pogsai i hagas mamaya` na galaide`ta?
Umasoda`yo` lokue` yan un` edukao na hobensita, un`tat Janet King, menhalom gi asunton linahyan ya malago` sumaonao gi kinayon propio plano siha para Tinian.
Siña mohon tanae` appottunidat este siha na manhoben kumatga i achon tafananaan` leadership? Si Yuus Maase`!