Ti homlu` na kustumbre
Guaha imbidiosu na kustumbren natibo ni mampos anog `nai man-daña hit para ta diskute asunton linahyan siha.
Gigon guaha diffiriensiao na opiñion, ensegidas ma-establese un` raya `nai ta trata i prohimuta komo enemigu. Lache este na maña, afañielos.
Hu komprende na i natibo paire na kabayero. Hu diseseha mohon lokue` na ginen este na attura `nai ta diskute, gi hilo` antao na dinaña hafa mauleg siha na ideu para benefision mayotmente gi taotaota.
Ta polu gi in` banda i sensian imbidiu pot para ta baba hinasota gi diniskuten asunton linahyan. Ginen este na eskalera `nai siña mas i man-maug` na ideu-ta ta konsidera pot para ta adelanta haanen taotaota siha.
• • • • •
Hu komprende kabales i heñion natibo `nai trabiha memegaiña gi entre hita makat ta separa i asunto yan i petsona. Kanaha` todo biahe ta meskla i debi separao na asunto, dispues ta atisa gi hilo` heñion imbidio.
Piot ya metbiosu i taotao ni pumattisipao gi inetnon linahyan. Mas makat ha sañgan dibuenamente i konsiderao na hinassoña sa` man-listo hit lokue` chumanda fino`ña.
Estegue` na punto `nai debi i kumondudukta i hunta u listo sumede diffirensiao na opiñon ni siña ma-usa pot para u guaha inakomprende gi entalo` todos.
• • • • •
Hu fa` offisiogho kumonbetsasion yan i mas man-ordinario na taotaota. Guaha rason na sesso hu petsige este na konbetsasion: Sinsero na ekspressio mafatto ginen i taotao ni mañasaga gi señgsoñg siha.
Estegue` na eskalera `nai siña un` tuñgo` hafa sesso pinadesen taotao. Estegue` na eskalera `nai popoduñg todo diskuido ginen i hegso` i Deni`. Estegue siha na taotaota i hagas man-ñgaha` hulo` gi Nanalibreta para u guaha mas antao na linala` para siha yan i famaguon niha. Estegue` na eskalera gi guaot` komunida `nai un` sosoda` hafa nesessidat taotaota.
Pot este na rason na hu pepega papa` gi edda` Marianas i talañgaho pot para bai` ekuñgog hafa sentimenton i taotaota. Na`matman i sentimento ni man-huhuyoñg ginen mayotmente na publiko ni hagas ta chanda gi un` banda pot na`tata na politika.
• • • • •
I ordinario na natibo taya` problemaña sumañgan hafa siha na areglo i muna` dadaño animuña kalamten na maisa pot para u soda` hinagoñg familiaña.
Megai siha na areglo osino lai, mampos dañosu para i mismo taotaota. Lao taya` mano siha guato i los prohimos sa` ni uno ume`ekuñgog hafa sesso pinadesen niniha. Hokog inañgogho gi rumepresesenta siha gi dos ramas gobietno deste ochu años tatte.
Man-tinane` hit nu i politikan pattida yan haye para u ya mo`nana gi kareran eleksion gobietno. Man-malefa hit na guaha mas man-presiso na asunton linahyan ni debi, sin ditension, ta dobla mañgas chininata sa` diberas oran sufa` i tiempo.
Megai siha na diskuido ta sede `nai ta aminasa haanen taotaota. Lao ni este ni uno listo chumahlao i diskuido pot para u aregla. Duro hit man-asogne na `an ti hago mohon. Malofan i tiempo, mas didog i chinatsagan taotao gi señgsoñg siha. Haye para ta sogne mas ke hita mismo? De dios!
Strictly a personal view. John S. DelRosario Jr. is publisher of Saipan Tribune.