Asunton Komunida
Lumiliko` ñaihonyo` guine gi uttimon mapos na semana para baiho fan litrato. Dos linie`ho na ti sen homlo`:
1). I bisnis siha gi fihon hotels giya Garapan esta malalagnos bentan niha gi kanton tenda, benta na dipotsihe mas propio gi halom tendan niha sa` guaha air-condition.
2). Mampos añglo` i tano`, señat na kontodo simpre i tipu` siha guine mas menos na hanom para u produse.
I primet asunto entre mauleg yan na` triste.
Animo i manbibisnes siha plumanta hafa bentan niha gi tendan fihon hotels siha. Señat na mampos chafleg i kinalamten komunidan bisnis `nai ta chuchule` kontribusion tax para i kahan publiko. Ha estotbayo` este na linie`ho sa` gi uttimo besis menos na salape` para gaston setbision publiko.
I sigiente, matto i didog na tiempon maipe.
Figan mampos i semnag ya tat ti hana` tostus, kontodo i cha`guan siha gi kanton chalan yan susomyan. Pot este na rason na sumen presiso na u guaha inadahe gi uson hanom publiko.
Yangin ta diskuida hit, hita ha` para ta padese resuttan mismo diskuiduta. Na seguro na todo sume` `inna` fan ma-aregla kosake siña ta konsetba hanomta pago na tiempon somnag.
****
Tat ti tumuñgo` na mampos bahu (poduñg) i ekonomian Marianas deste tres años malofan. Kulan mohon machuchuda` mina iya Marianas na tana` tinatitiye este na baban kondision gi mas mandañosu na areglo. I hagas kabesante lehislatura ni uno mumueba kalañke` niha para una` para areglon destrosiu gi hilo` impitu.
Mampos ha estotbayo` este na maña osino atetu sa` gi uttimo besis `nai mas mayamag i pisun ekonomia guine, mas menos kotribusion tax ya todo appottunidat chochu` manmachom sin ditension. Kao pineble yan didog na chinatsaga para rikueddon niha (hagas kabesanten lehislatura) nu i famaguonta?
Klaro na memegaiña gi asunton linahyan kadu` ha komprende ya ha usa manlache siha na katsu para u fan halom tatte gi offisinan publiko.
Hokog esta eskuso ya ayo mina` guaho mismo hu fafaisen hamyo para in` ebalua kabales kao chinatsaga in` aliligao para i famaguon miyo.
Yangin ineppen miyo huñgan, pues kontinua muna` fan halom tatte i sabion destrosio kontra hamyo mismo.
****
Klaro lokue` na memegaiña gi halom i ta elihe sais años malofan manchatkomprende hafa sustansian homlo` na sisteman ekonomia. Muñga siha nu i industrian magago lao gi mismo tiempo makomprende na solu industria ni tumacho fitme gi haligen todo klasen mattiro deste ke poduñg i industrian turista guine tres años malofan.
Maseha muñga hamyo nu este na industria, pot fabot na seguro finenina na guaha tahgueña antes de un` choneg i sensian destrosiao na imbidiu. Lamayot patte gi publiko kana` ha pupuno` siha manmachochu` para prebinsion familian niha. Hafa na para in` yamag mas appottunidat chochu` sa` ti yan miyo fasun un` prohimo?
Yangin esta bula buchimo ya machuchuda` pottamonedamo salape`, muñga malefa na memegaiña mamoble gi un` represesenta na publiko. Afañielos, ti ayo na futuro ta guiguife i para tana` fan fila taotaota gi offisinan food stamps. Mampos bahu este na eskaleran linala` sa` hita mismo pumuno` i dignon taotaota ni manfafachochu`.
Ni mapot este na kuentas ya yangin ti siña in` kemprende, pues maila` ta tutuhon giya hamyo: fan man-applika food stamps ya in` fan fila kada medio yan uttimon i mes gi offisinan food stamps ya talie` fasun miyo kao magahet na in` lañgag i dis-onru yan minamahlao ni hamyo mismo plumanta kontra i taotao ni in` represesenta.
Yangin ti in` kemprerende i asunton esta pago na ora, pot fabot resigna hamyo ginen i offisinan miyo sa` ni uno mumirese checho ti mamachom na kakagoñg membron lehislatura. Si Yuus Maase`!