Asunton bineno giya Tanapag
Nigap na haane makonduktan responso yan misa gi Gima` Yuus Santa Remedio pot guaha chinatsaga gi simienteyon Tanapag pot bineno. Lao anog na maseha guaha piniligro pot PCB, ni uno sumeha gi ma-areglan seputturan familia siha. Ti hu komprende i areglo pago dispues de 30 años deste ke taotao Tanapag ha intetero matai niha guihe na lugat. Hafa na ti deste primet biahe `nai masoda` ennao na bineno ti manae` animo pot para umana` gasgas i lugat?
****
I asunto debi uma-inbestiga ni kinihuton i tumuñgo` hafa na chinatsaga manhuhuyoñg ginen este na bineno ni pinelon i Navy. Hu gagagao na ennao na inbestigasion debi u saonao inebaluan hanom Tanapag ni gaige gi menan hagas dump i Navy. Malagoyo` na u guaha klaro na estudio kao enfin hagas imbeninao i hanom ni mau`usa nu i taotaota guennao na soñgsoñg.
I rason na hu insisiste kabales na inbestigasion sa` mampos megai manmatai taotaota deste 20 años malofan ginen chetnot todo klasen kanset. Debi umaguadog hafa sinahguan niniha ayo siha na kantaro i manmayute` gi dump Tanapag. Yangin mosoda` na bineno, kao machuda` ya hana` imbeninao i hanom soñgsoñg?
Yangin klaro masoda` na guaha bineno gi hanom Tanapag, pues debi umakonfitma relasionña i manmatai pot kanset ya u fan ma-ayuda i los prohimos sa` timinalago` niha na u fan mapuno` silensio ginen diskuidon i Navy.
****
Humanao-yo` para i simienteyon Sususpe para bai` nagasgas seputtura. Mampos bula fina` kolat gi oriyan naftan siha na kanaha` ti mattoyo` halom gi naftan in familia. Mafatto gi hinasogho un` kuestion: Hafa ya guaha metgot na iran linao gi oran responso ya presiso na todo u fan malago. Diberas man-apalopu` hit ya ni uno matto guato gi karetanna. Dios miho!
****
Lao maseha guaha ennao na fina` chinatsaga, komprendiyon i animon familia siha umadotna i petmanente na sagan nana yan tata. Un` lugat ni ta areregla antes de selebrasion Haanen Mañantos (All Saints Day). Deste mas chatsaga esta i mas fuetsudo sumasaonao sa` malago` matufoñg gi dipotsihe checho` familia.
****
I naftan nana yan tata un` lugat gi haanita `nai todo minalaet` yan inadisgusto gi entalo` mañelo mapla` sin finiho`. Mampos hana` fan humimidde hit `an matto gi korasonta i manfitme siha na finanaguen i dos amko ni kinakatso `nai ha echa hit manmames siha na konkariño. Esta ti fahoñgge fuetsan ennao na naftan ni guaha `nai ha tucha lago` hinimidde ni mimilalag papa` kulan sadog. Estague` sustansiaña i naftan nana yan tata `nai matalon mapañgon i sensian hinimidde gi entalo` famaguon niha.
****
Tatnai hu komprende sustansian naftan nana yan tata estake ha diñgo ham. Komo guaho mas amko`, sesso ha gacha`yo` indukto `nai masañganeyo` na umadisgusto gi fulano yan fulana. Hu chage muna` afamauleg i dos lao ni uno malago` mannae` kampo para u guaha inakomprende. `Nai esta ti hu hulat, malag i naftan i dos amko`yo` ya hu kuentuse na siha u bisita i dos aguaguat puede guaha hinimidde yan umababa tatte i chalan inagoflie` ni mama`ya` gi hilo` sensian utguyo. Dios miho!
****
Dos sake duro umapatte nu i sinaken niha pugua` gi bisino. Lao guaha lokue` mofo`na dos sake gi halom simienteyo duro lokue` umapatte nu i sinaken niha pugua`: “Hago uno, guaho uno, pago ayo i dos guihe huyoñg, ta patten dos lokue`”. `Nai mahuñgog este, ilegña uno “Lapekaras pare sa` uma`apatte i Saina yan satanas nu hita.” A` Saina!