Pinetsigen minauleg para linahyan
Sige un` lemlim taotao hu guadog hafa i motibo na megai na asunton linahyan ti manmapetsige satton pot para u siña ma-aregla haanen i taotaota siha.
Kontodo i hilo` i lañget hu bisita para bai` ke lie` kao guaha attikulo chumochoma` i natibo kontra satton na checho` linahyan. Gi kinepapa`, hu lie` miyon yan miyon na pution.
`Nai matto-yo` gi tano`, hu atan hulo` i lañget yan i miyon siha na pution ni umadodotña i hilo` i mapagahes. Hu soda` dispues hafa i hu espipiha: Mampos megai pution gi lañget!
Tatfoi minigaiña, ta togtug todo klasen imbarasos pot para ta ke satba i problema siha gi un` sakudida. Kalan mohon dañkulo man-maliñguta yangin ta sotta i man-dikiki` siha na problema pot un` rato. Gi karera mona, man-malefa hit nu i mas man-sustansiao siha na asunton linahyan.
Uttimoña, sige ta petsige satbasion ti man-sen presiso siha na asunto. Gi karera, man-malefa hit nu dicho sustansiao siha na asunton linahyan. Kada un` pasu mona, tres esta siñko tatte.
Hafa i punto?
Miyon pot miyon na pution gi lañget. Ti siña na para un` lie` todos gi un` biahe. Debi un` ayeg uno pot para un` agradese i boniton kandetña gi chago na halom homhum. Este solu manera `nai siña un` lie` hafa un` a`atan gi halom miyon na pution.
Pareho yan asunton liahyan siha: Megai mampos mañgahuhulo` problema diariamente. Sumen makat na para un` satban dagao talaya. Gigon un` saulag talaya i asunto siha, siña ha` kontodo hago un` talayan maisa hao.
Yangin setbienten publiko hao pago, pues ayeg un` asunto ni siña un` petsige. Ennao na asunto, debi u faburese lamayot patte gi publiko. Gi mismo tiempo, i responsablidatmo i para un` hasuye man-antao siha na satbasion osino alibio. Dispues de un` komple ennao, seha tatte ya un` sotta ya i propio ahensia osino depattamento u chogue checho`ña segun gi ginagagao gi lai.
I rason na mauleg u guaha kinemprende nu este sa` ti siña na para ta entalulue` ahensia siha `nai medio independente ennao siha na kuetpon ramas gobietno. Lao ti kumeke ilegña na ti siña i lehislatura umentalo` `nai propio na u halom pot para u rikonose asunton areglo siha.
Ayeg uno na sustansiao na asunton linahyan ya un` tutuhon deste pago mona. Si Yuus Maase`!
• • • •
Sesso lokue` hu huñgog diniskuten konsihilion munisipalidat ni ma-amot atoridatña ya manae` i delegasion siha. Ti komprendiyon i tana` guaha nu este siha na kuetpo ya gi mismo tiempo ta ñega nu i hagas atoridatña pot areglon munisipalidat.
Mauleg ta komprende na este i konsihilion munisipalidat i mas hihot sagaña gi halom komunida ni ha sesetbe. Pot este na rason na propio uma-amenda i presente na areglamiento kosake siña ha suhon prontu na disision siha pot kinalamten halom kada munisipalidat.
Soluke ta komprende hafa dicho sustansian gobietnamento yan i publiko, sige hit ha` siempre de man-liliko` kalan un` galago ni ha dudulalag dadalagña. Dios miho na checho muron.
Pega papa` kattamo yan i pumalo siha na konsihilio pot para in` ke satba i presente na chinatsaga pot atoridat tat komo disposision kontribusion salape` para programan publiko. Na` para i dibaten supin tase. Atan i asunto ya in` petsige gi propio chalan `nai siña u manae` i konsihilio siha nu i dicho atoridat ni hagas ha eksisisia. Si Yuus Maase`!
Strictly a personal view. John S. DelRosario Jr. is publisher of Saipan Tribune.