Un` menhalom na amko`
Hu lie` ginen i karetaho na lamlam hai`ña. Buente pago mafatto ginen Misan Dameñgo. Sige gumimen kafe mientras munana` chochu manog.
Dispues de man-ñgiñge`yo, ha suhon i kanastran mama` para bai` kachet ñaihonyo`. Mientras tantos, sige kumilulog` hinasogho haf` taimano para faisenho kadogho manog.
Era, hu faisen antes dididi` doni` sali. Ha tife` un` puño` ya hanae`-yo`. I otro finatogho man-gaggao doni`, ha hulog un` ramas ya hanae`-yo. I mina` biahe, ha bogbug i troñku ya ilegña “Ennao ha` ihu esta uttimo”.
Dañkulo na leksion matto giya guaho `nai ha bogbug` i amko` i troñkun doni`. Antigosu kustumbreña `nai todo i ha benefisia matto ginen masahalomña. Ilegña nu guaho: “Iku, taya` minapotña mananom piot ennao deni`”. Ti hu oppe pot no u sablasusyo` mas.
`Nai hana` bulachon ñaihonyo` i mama` (afog, pupulu yan pugua` deskayon), ilegho na kase mauleg i ora `nai para bai` faisen kadogho.
Ilegña: “Iku, ihu, bai` nae` hao kadomu kontodo pinegsaimo. Adahe iya` na un` chakado i todo sa` este na pat para simiyamo”. Ha tuñgo` ha` i amko` sen yahu kaddon manog fresko.
Ha kontinua pumagatyo`: “Kuanto ihu este i pinegsaiho manog`. Lao muñga na pot gago`mo para un` e`etaimamahlao umegagao pot diskuido”.
Hu pañot todo i metgot abiso ginen i amko`. Sige de hu ke bira i konbetsasion lao makat sa` guaha mas para u sañgan.
“Todo ihu ti un` masahalume, un` ratutu ha` maliñgo sa` ti un` pinitiye i un` benefisia ni matto ginen i otro”, sige mona i amko`.
“Repara ha` i pesu ni un` gana gasgas. Sumen makat un` gasta sa` un` fachuchue`”, ilegña i amko`.
Matto i oran amotsa. Ha lagnos i tininuña hiting yan titiyas mai`es, kontodo finadeni` dinanche.
Ilegña: “Sepi hao antes de un` bira hao para iya hamyo. Yangin mafaisen hao `mano nai umamotsan taloane, sañgane i taotaomo na as tihu-mo giya Matansa”.
Mauleg siha na abiso matto ginen ayo na sainaho. Motmut hinimidde ya mampos ha gogomgum korasonho `an umalie` ham sa` sesso ha kone`yo` tatte guihe na tiempo `nai lala`la` i defunto tataho.
Patgon sumen poble lokue` si tataho. `Nai ha faisen si nanaña para u famaisen saina gi as nanaho, ilegña i biha:
“Juan, ai ihu na man-arastrao taotao hit. Makat ihu para bai` fana` i mañainan i un` intendeded umasagua sa` mampos man-tagpapa` hit na familia”.
Ineppe nu i defunto: “Nana, pot de makat na hu fafaisen hao para un` faisineyo` komo nanaho hao”. Ma`pos i biha mamaisen saina.
Un` tiempo lokue` sesso hu faisen i defunta nanaho hafa mohon ya ti dimalas si tataho.
Ilegña: “Siempre kada rato hao ha` mabalas ennao baban kustumbremo”.
`Nai para bai` diñgo i tihu-ho, hanae`yo` dididi` aga` para chinile`ho. Ha birague` para i papa` satge ya ha hala huyoñg un` kostat sunen agaga`.
Ilegña: “Chule` guine lamita ya un` sugo` guato as tiha-mo giya Afetñas ya unnae` nu i tetehnan”.
Tumoge gi me`nan karetaho ya ha señas-yo` adios. Makat korasonho kada hu diñgo sa` esta i amko` ti sen brabo. Dies años deste ke matai, hu batbaruye bumisita i hagas lanchoña. Puro cha`guan yan hatsadon manog gi oriyan i lancho.
Umekakahat-yo` para i karetaho ya hu diñgo i lugat. Taigue esta ayo na magof fasu yan señas kanai i dumespipide-yo` antes. Si Yuus U binendise i antiña!
Strictly a personal view. John S. DelRosario Jr. is publisher of Saipan Tribune.